Aleid van Kleef
‘Bevelhebber in de strijd om Holland’

Over Gravin Aleid
(gestorven na 1238)

Aleid van Kleef was de eerste gravin van Holland. Ze won de slag tegen de West-Friezen maar verloor de strijd om de erfopvolging voor haar dochter.

Samen met haar man Dirk VII belandde Aleid in 1195 in twee oorlogen tegelijk. Dirk verdedigde het graafschap Zeeland. Aleid ging het gevecht aan met haar zwager Willem, die het graafschap Holland wilde overnemen.

Willem kon het niet verdragen dat niet hij maar zijn broer Dirk het belangrijke graafschap had gekregen. Hij viel Holland aan met zijn West-Friese leger. Vanuit een klooster in Egmond leidde Aleid de tegenaanval. Ze slaagde erin Willem en de West-Friezen terug te dringen.

Nadat Dirk VII was overleden, probeerde Aleid haar dochter Ada erfopvolger te maken. Maar Willem vond dat hij nog steeds recht had op graafschap Holland. Ada werd daarom door Willem gevangengenomen en naar Engeland gestuurd. In 1210 nam Willem definitief de titel ‘graaf van Holland’ aan. Aleid moest zich hierbij neerleggen, maar zou zichzelf nog jarenlang ‘gravin van Holland’ noemen.

Facts

• Aleid van Kleef was de eerste vrouw die de titel gravin van Holland’ droeg.

• Ze nam actief deel aan de grafelijke politiek.

• Ze won een veldslag tegen haar zwager Willem en zijn West-Friese leger.

• Het lukte Aleid uiteindelijk niet om haar dochter Ada van Holland ook tot gravin te benoemen.

• Ze werd stereotyperend neergezet als sluwe heerszuchtige vrouw in de kronieken van Holland.

Quotes

‘Met hetzelfde recht sprong zij voor haar kind in de bres als waarmede een leeuwin dit voor haar jongen doet.’

- Schrijver Conrad Busken Huet over Aleid van Kleef (19e eeuw) over de manier waarop Aleid voor de erfopvolging van haar dochter Ada streed.

‘Wanneer een vrouw eenmaal haar kunnen te buiten treedt, is het uit met de vrouwelijke deugden, en de heerszucht wordt spoedig hun eerste en alles bewegende drift’

- Kroniekschrijver Melis Stoke over Aleid van Kleef. Hij schreef aan het eind van de 13e eeuw voor graaf Floris V - achterkleinzoon van Willem - over de geschiedenis van het graafschap Holland. Een vrouw met macht kwam er niet goed vanaf.

‘Elke dag was er een heen en weer geloop van gravin Aleid, haar dienaressen en andere vrouwelijke volgelingen.’

- Later is in de bronnen van de analist van het klooster van Egmond teruggevonden dat ze in het klooster waar Aleid verbleef duidelijk moesten wennen al deze vrouwelijke aanwezigheid.

OPDRACHT

Opdracht: Gravin Aleid en de strijd om Holland
Niveau: onderbouw vmbo, havo, vwo en bovenbouw vmbo, havo,vwo
Tijd: Vraag 1: 10 minuten, vraag 2: 20 minuten, vraag 3: 30 min
Periode: Middeleeuwen
Kenmerken: 
De opkomst van handel en ambacht dat de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
Het begin van staatsvorming en centralisatie.

Hadewijch
‘Dichteres en mystica uit de 13e eeuw’

Over Hadewijch van Antwerpen
(actief ca. 1250)

Hadewijch van Antwerpen was een dichteres uit de 13e eeuw. Ze staat bekend als de eerste vrouwelijke dichter van Nederland en gaf leiding aan een groep christelijke vrouwen.

Er is niet veel over Hadewijch bekend maar waarschijnlijk was Hadewijch van adelijke komaf. Ze schreef haar eigen teksten in vele talen en had veel kennis van de geschriften uit haar tijd. Hadewijch wijdde haar levenswijze en haar teksten volledig aan God. In haar werken schreef Hadewijch over de ‘minne’: haar verlangen naar God. In de gedichten en brieven die ze naliet, beschrijft ze vooral visioenen.

Ook had Hadewijch de leiding over een groep christelijke vrouwen. In haar tijd waren er steeds meer mensen die wilden leven zoals de eerste volgelingen van Jezus. Hadewijch was waarschijnlijk een begijn. Begijnen waren katholieke vrouwen die zonder mannen met elkaar samenleefden en een sobere leefstijl hadden. Ook Hadewijch en haar groepsgenoten moeten op die manier geleefd hebben. Hadewijch schreef veel brieven aan deze vrouwen, die ze als haar vriendinnen zag.

Hadewijch wordt gezien als één van de belangrijkste schrijfsters uit de middeleeuwen. Haar teksten worden nog vaak met bewondering gelezen en onderzocht.

Facts

• Hadewijch wordt gezien als één van de belangrijkste schrijfsters uit de Middeleeuwen.

• Hadewijch leidde een geloofsgemeenschap van vrouwen.

• Hadewijch was waarschijnlijk een Begijn, leefde zonder man en had een sobere leefstijl.

• Ze wijdde haar levenswijze en haar teksten volledig aan God.

• De teksten die ze naliet bestonden uit visioenen, gedichten, liederen en brieven.
  
  

Quotes

‘Een heylich glorieus wijf’

- Jan van Leeuwen (14e eeuw), kok van het klooster Groenendaal waar de mysticus Jan van Ruusbroec prior was, over Hadewijch. 

‘Sinds mijn tiende jaar ben ik door zo een hartstochtelijke minne overweldigd, dat ik al in de eerste twee jaren dat ik begon te minnen, gestorven zou zijn als God mij niet uitzonderlijke kracht gegeven had…’
- P.J. Blok, ‘Geschiedenis van het Nederlandsche volk. Deel 1’, 1923.

OPDRACHT

Opdracht: Een bijzondere vrouw in de middeleeuwen
Niveau: bovenbouw havo, vwo
Tijd: 25 minuten
Periode: Middeleeuwen
Kenmerken:
Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.

Khutulun
‘De mongoolse prinses die uitblonk als ruiter, worstelaar en boogschutter’

Over Khutulun
(1260 – 1306)

Khutulun was een Mongoolse prinses die uitblonk als ruiter, worstelaar en boogschutter, en ook als krijger.

Ze was de achter-achterkleindochter van Genghis Khan en het nichtje van de Mongoolse heerser Koeblai Khan. Al van jongs af aan versloeg Khutulun haar broers bij het worstelen en ze begon mee te doen aan wedstrijden. Ze werd beroemd als de worstelaar die geen man kon verslaan. Door weddenschappen met verslagen tegenstanders won ze door de jaren heen een kudde van tienduizend paarden bij elkaar.

De Mongolen geloofden dat sportkampioenen ook goede krijgers waren. Haar overwinningen brachten haar al snel naar het slagveld, waar ze naast haar vader ten strijde trok. Ze vochten tegen Koeblai Khans pogingen om het Kanaat van Chagatai in te lijven, dat zich uitstrekte van het westen van Mongolië en China tot in Kazachstan en Kyrgyzië. Volgens Marco Polo was haar tactiek om naast haar vader op te rijden en dan als een havik bliksemsnel een slachtoffer van de vijandelijke troepen eruit te pikken, en die naar haar vader te brengen.

Khutulun weigerde te trouwen tenzij haar aanstaande echtgenoot haar kon verslaan met worstelen. Eenmalig beloofde ze haar ouders om een aanzoeker, een rijke prins, te laten winnen, maar tijdens het worstelen werd ze te fanatiek en versloeg ze hem alsnog. Uiteindelijk trouwde ze met een van haar vaders soldaten, om geruchten de kop in te drukken. Na haar vaders dood volgde ze hem op als legercommandant, maar kort daarna stierf ze op haar 45ste onder verdachte omstandigheden die op een moordcomplot wezen.

Facts

• Khutulun was een Mongoolse prinses en zo sterk dat niemand het op welke manier ook van haar kon winnen.

• Omdat Mongoolse legers voornamelijk met pijl en boog vochten, vochten er ook regelmatig vrouwen mee die net zo goed konden paardrijden en boogschieten.

• Het meeste wat we weten over Khutulun is geschreven door de ontdekkingsreiziger Marco Polo en de Perzische historicus Rashad al-Din.

• Khutuluns vader Kaidu, weigerde om zijn nomadische volk in te laten lijven bij de nieuwe Yuan-dynastie.

• Mongoolse worstelaars dragen vandaag de dag traditionele outfits waarbij de borstkas vrijwel helemaal bloot wordt gelaten, om te laten zien dat de worstelaars geen vrouwen zijn – een eerbetoon aan de onverslagen Khutulun.
  

Quotes

‘(Koning Qaidu) smeekte zijn dochter dat ze zich door [de jongeman] zou laten overwinnen. (…) Zij antwoordde: ‘Vader, ik zou voor niets ter wereld iets anders doen dan wat rechtvaardig en redelijk is.’ (…)Nu gingen het meisje en de jongen de strijd aan en grepen ze elkaar bij de armen; aanvankelijk ging het heel goed, maar na enige tijd moest de jongeman toegeven dat hij verloren had. Toen was de zaal vervuld van het grootste verdriet ter wereld omdat die jongeman, een van de mooiste mannen die daar ooit was gekomen of ooit te zien was geweest, zo had verloren. En toen kreeg het meisje de duizend paarden, en die jongeman vertrok en ging vol schaamte terug naar zijn streek.’

– Marco Polo, De wonderen van de Oriënt: Il Milione (Athenaeum-Polak en van Gennep, 2008)

OPDRACHT

Opdracht: Khutulun: ruiter, worstelaar en boogschutter
Niveau: onderbouw vmbo, havo, vwo en bovenbouw vmbo, havo,vwo
Periode: Middeleeuwen
Tijd: 15 minuten

Jacoba van Beieren
‘De machteloze gravin’

Over Jacoba Van Beieren
(1401 - 1436)

Jacoba van Beieren was gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen. Ze verloor een belangrijke machtsstrijd tegen de Bourgondische hertog Filips de Goede.

Na zijn dood in 1417 volgde Jacoba haar vader op als graaf. In de graafschappen vond op dat moment een burgeroorlog plaats tussen twee bevolkingsgroepen: De Hoeken en De Kabeljauwen. De Hoeken kozen partij voor Jacoba als gravin. De Kabeljauwen vonden juist dat haar oom Jan van Beieren recht had op de titel. Jacoba raakte veel geld kwijt aan deze oorlog. Ondertussen probeerde ze haar macht te vergroten door strategische huwelijken aan te gaan. Zo trouwde ze onder meer met de broer van de Engelse koning.

 
Maar Jacoba kreeg steeds meer vijanden. Haar machtige neef Filips de Goede, de hertog van Bourgondië, had zichzelf uitgeroepen als erfgenaam van Jan van Beieren. Jacoba en Filips vochten vele veldslagen uit. Maar uiteindelijk was Jacoba niet opgewassen tegen Filips’ sterke Bourgondische legermacht.

In 1428 werd ze door een vredesverdrag  - de Zoen van Delft -  gedwongen haar graafschappen aan hem over te dragen. Hiermee ging een belangrijk deel van de Nederlanden op in het grote Bourgondische rijk.

Facts

• Jacoba van Beieren werd na de dood van haar vader de laatste heerser van Holland, Zeeland en Henegouwen.

• Ze kwam al op 16 jarige leeftijd in conflict met allerlei machthebbers die uit waren op haar graafschappen.

• Jacoba voerde een dappere strijd, maar was niet opgewassen tegen haar rivalen.  

• Filips de Goede: de hertog van Bourgondië, dwong haar om de gebieden aan hem over te dragen.

• Jacoba had geen keuze, en zo werd een belangrijk deel van de Nederlanden onderdeel van het grote Bourgondische rijk.

Quotes

‘Als een erbarmelijk stuk wrakhout werd zij terzijde geworpen door de loop van de geschiedenis.’

- Er is veel over Jacoba van Beieren geschreven. H.P.H. Jansen portretteert Jacoba (1967) als slachtoffer van de politieke omstandigheden en van de veranderde staatkundige opvattingen van haar tijd. 

‘Slimme en doortrapte feeks’, een ‘dartel wijf’, de ‘Henegouwsche lichtekooi’, kortom ‘de beestelijk vuile Jacoba, eene duivelin in menschengedaante’.’

- Er is veel over Jacoba van Beieren  geschreven. In zijn polemische Geschiedenis des vaderlands (1832-1853) portretteert Willem Bilderdijk Jacoba van Beieren zeer clichématig als 'feeks'.

‘Toen is Jacoba’s moed eindelijk gebroken. Op het einde van Juni sloot zij te Delft na lange onderhandeling met hertog Philips een wapenstilstand (…). Vier dagen later, op den 3den Juli 1428, werd de Zoen van Delft getroffen, die een einde maakte aan den langdurigen strijd.’

-Uit: P.J. Blok, ‘Geschiedenis van het Nederlandsche volk. Deel 1’(1923)

‘Met haar zestien jaren was Jacoba te jong voor haar taak; ze was weinig diplomatiek getalenteerd en had machtige vijanden.’

- Uit: Historisch Nieuwsblad, ‘De machteloze Jacoba van Beieren’. Vaak wordt vergeten hoe jong Jacoba van Beieren was. 

OPDRACHT

Opdracht: Vrienden en vijanden van Jacoba van Beieren
Niveau: bovenbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 15 minuten, vraag 2: 15 minuten, extra opdracht: 20 minuten
Periode: Middeleeuwen
Kenmerken:
De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
Het begin van staatsvorming en centralisatie.

Jeanne d’Arc
‘Zij was een natuurlijk leider’

Over Jeanne D’arc
(1412 - 1431)

Jeanne d’Arc is in Frankrijk een nationale heldin. Het boerenmeisje schopte het tijdens de Honderdjarige oorlog tot legeraanvoerder van de Franse troepen.

Al op heel jonge leeftijd wilde Jeanne de Franse kroonprins Karel VII helpen in zijn strijd tegen de Engelsen. Het verhaal gaat dat ze stemmen hoorde van drie heiligen die haar namens God hiertoe opdracht gaven. Nog maar zestien jaar oud en van simpele komaf slaagde Jeanne erin een graaf van haar missie te overtuigen. Ze kreeg een paard, wapens en een aantal soldaten en trok ten strijde.

Jeanne overtuigde ook kroonprins Karel VII. Jeanne versloeg met diens leger de Engelsen in Orléans. De Fransen gingen geloven dat Jeanne door God was gestuurd om hen aan de overwinning te helpen. Het lukt Jeanne zelfs Karel VII in het door Engeland bezette Reims tot koning te laten kronen.

Jeanne bleef doorvechten maar werd uiteindelijk bij Parijs door de Engelsen gevangen genomen. Ze kreeg een oneerlijk proces waarin ze van hekserij en ketterij werd beschuldigd. Op 19-jarige stierf Jeanne op de brandstapel.

Facts

• Jeanne d’Arc was een Franse legeraanvoerder tijdens de Honderdjarige Oorlog.

• Ze werd door de Engelsen beschuldigd als heks en ketter.

• Jeanne stierf op 19 jarige leeftijd op de brandstapel.

• Zowel katholieken, nationalisten als feministen zien ieder op hun eigen manier in Jeanne een heldin.

• Twintig jaar na haar dood werden alle aanklachten (meer dan 70) tegen Jeanne kwijtgescholden.

Quotes

‘Al mijn werken en daden zijn in de hand van God, en op hem alleen vertrouw ik.’

- Jeanne D’Arc tijdens het proces tegen haar - 7e geheime verhoor (15 maart 1431)

‘Het geheim van Jeanne’s succes, waren niet haar visioenen, maar haar goede verstand…het meisje van het volk zag duidelijk het probleem en wist hoe het opgelost moest worden’

- Jules Michelet (beroemde Franse historicus), in: 'Jeanne D’Arc' (1858)

‘In dit boek ben ik ervan uitgegaan dat het verhaal van Jeanne d’Arc niet gedramatiseerd hoeft te worden. In tegenstelling tot de meeste andere boeken zal [dit boek] Jeanne d’Arc niet ingaan op de wijze waarop zij later werd herinnerd. Dit boek gaat over haar leven en haar dood. De waarheid van het verhaal van Jeanne d’Arc mag dan vreemder zijn dan fictie, ze is ook veel interessanter.’
- Historica Juliet Taylor publiceerde in 2009 The Virgin Warrior. The Life and Death of Joan of Arc.

OPDRACHT

Opdracht: De verbeelding over Jeanne d’Arc
Niveau: bovenbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 10 minuten, vraag 2: 10 minuten
Kenmerken:
Het begin van staatsvorming en centralisatie.