Sojourner Truth
‘Een van de meest legendarische figuren uit de Amerikaanse geschiedenis’

Over Sojourner Truth
(ca. 1797 - 1883)

Sojourner Truth was een Amerikaanse burger- en vrouwenrechtenactiviste. Ze werd beroemd met haar toespraken tegen slavernij en voor vrouwenrechten, met name voor zwarte vrouwen.   

Sojourner Truth werd rond 1797 geboren als slavin in een Nederlandse nederzetting in New York. Haar officiële naam was Isabelle Baumfree. Toen ze 9 jaar oud was, werd ze voor 100 dollar verkocht, samen met een paar schapen. Zij zou hierna nog drie keer worden doorverkocht. In 1826 lukte het Sojourner om samen met haar twee jongste kinderen het slavenbestaan te ontvluchten. Ze ging naar New York.

Na een religieuze ervaring in 1843 stelde Sojourner tegen vrienden dat God haar had opgedragen de waarheid te verkondigen. Hierna trok ze het land door om mensen te het onrecht van slavernij te laten inzien. Ondanks dat Sojourner niet kon lezen of schrijven, was ze een fantastische spreker. Ze werd beroemd met de toespraak ‘Ain’t I a Woman?’ (Ben ik geen vrouw?) uit 1851. Ze sprak in Ohio voor een groep witte vrouwen die streden voor gelijke rechten in de Verenigde Staten. Sojourner maakte duidelijk dat zwarte vrouwen in deze strijd niet vergeten moesten worden.  

Haar autobiografie The Narrative of Sojourner Truth: A Northern Slave was van grote betekenis voor het abolitionisme. Sojourner Truth werd door haar strijd een belangrijk icoon uit de Amerikaanse geschiedenis.

Facts

• Sojourner Truth groeide op als slavin in een Nederlandse nederzetting in de Amerikaanse staat New York.

• Ze sprak in de eerste jaren van haar leven alleen maar Nederlands.

• Sojourner kon in 1826 samen met haar twee jongste kinderen haar slavenbestaan ontvluchten.

• Ze werd beroemd met haar toespraken tegen slavernij en voor vrouwenrechten.

• Dankzij haar autobiografie en haar toespraak Ain't I a Woman? werd ze een bekendheid.
  

Quotes

‘De Heer gaf mij de naam Sojourner omdat ik de opdracht heb het land af te reizen om de mensen hun zonden te tonen en om voor hen een teken Gods te zijn. Daarna vroeg ik de Heer om nog een naam omdat iedereen twee namen heeft en de Heer gaf mij de naam Truth, omdat ik de mensen de waarheid verkondig.’

- Uit de Speech 'Ain't I a Woman', speech 1851 in Ohio.

‘Ik heb geploegd en geoogst en geschild en gehakt en gemaaid. Kan een man soms meer doen dan dat?’

- Uit de speech 'Ain't I a Woman?' van Sojourner Truth in Ohio 1851.

‘Als Eva in haar eentje sterk genoeg was om de wereld op z'n kop te zetten, dan moet het nu alle vrouwen samen zeker lukken de aarde weer recht te krijgen.’

- Uit de speech 'Ain't I a Woman?' van Sojourner Truth in Ohio 1851.
 

‘Ik heb nooit iemand gesproken die zoveel stille en subtiele kracht en aanwezigheid had als deze vrouw.’
- Uit de speech 'Ain't I a Woman?' van Sojourner Truth in Ohio 1851.

OPDRACHT

Opdracht: Ain’t I a Woman? Het leven van Sojourner Truth
Niveau: onderbouw havo, vwo en bovenbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 20 minuten, vraag 2: 15 minuten
Periode: Moderne tijd
Kenmerken:
Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
De uitbouw van Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.

Alexandrine Tinne
‘Ze was de eerste Westerse vrouw die door West-Afrika en de Sahara trok’

Over Alexandrine Tinne
(1835 - 1896)

Alexandrine Tinne was een ontdekkingsreizigster en Nederlandse fotografe. Ze was de eerste Westerse vrouw die door Centraal-Afrika en de Sahara trok.  

Alexandrine kwam uit een rijk gezin in Den Haag. In de bibliotheek bestudeerde zij wereldkaarten en droomde ze van verre landen. Alexandrine verveelde zich in het brave Den Haag en beleefde er plezier aan om mensen te choqueren door in gekke jurken rond te lopen of wild paard te rijden.

Samen met haar moeder maakte ze verre reizen naar Afrika, met een groot gevolg van dragers, koks, soldaten, artsen en andere lieden. De dames Tinne namen veel spullen mee, waaronder een porseleinen servies, zilveren bestek en een ijzeren ledikant.

Net als veel ontdekkingsreizigers uit die tijd zocht Alexandrine naar de bron van de Nijl, en wilde ze contact maken met nomadenvolken. Tijdens een zware expeditie kwamen haar moeder en tante door ziektes te overlijden. Alexandrine reisde met de lijkkisten rond, om ze uiteindelijk naar Europa te laten sturen. Ze gaf het reizen niet op.

Tijdens een expeditie in 1869 werd haar karavaan door rovers overvallen. Alexandrine werd vermoord. Het lijkt alsof ze hier rekening mee had gehouden. Zo schreef Alexandrine ooit in een brief aan haar broer John een gewelddadige dood te verkiezen boven een saai leven.

Facts

• Alexandrine Tinne was een ontdekkingsreizigster.

• Ze kwam uit een rijk 19e eeuws gezin in Den Haag.

• Ze was de eerste Westerse vrouw die door Centraal-Afrika en de Sahara trok.

• Tijdens haar reizen ontmoette ze David Livingstone.

• Ze was een van de eerste Nederlandse fotografen van niveau.

• Ze werd tijdens haar reis vermoord, maar had hier zelf altijd rekening mee gehouden bleek uit haar brieven. 
  
  

Quotes

‘Als er iets met me zou gebeuren tijdens mijn reizen, als ik vermoord zou worden, wat redelijkerwijs mogelijk is, zou men kunnen zeggen, “ze verdiende het, dat komt er nou van met al dat gereis, arme Alexine, wat een manier om dood te gaan etc”, maar jullie moeten dat niet doen en jullie zullen niet om me treuren.’

- Alexandrine aan haar broer John in 1868, een jaar voordat ze overlijdt.

‘Maar toch wordt niemand door mij hoger aangeslagen dan de Nederlandse dame, mejuffrouw Tinne, die na de zwaarste huiselijke rampspoeden, op grootse wijze volhardde, dwars tegen alle moeilijkheden in.’
- David Livingstone over Alexandrine 1865, uit Wolf Kielich, Vrouwen op ontdekkingsreis. Avonturiersters uit de negentiende eeuw (Amsterdam 1986)

‘Het is erg jammer dat Alexine niet een wat redelijker smaak heeft en dat ze haar geld wegsmijt op een dergelijke belachelijke en nutteloze wijze. Terwijl er zo veel mooie landen zijn, brengt ze ons naar deze vreselijke plek.’
- Dit schrijft tante Addy in 1863 over één van de expedities vanaf Karthoem.

‘Ik bewonder hun moed. En ik ben er zeker van dat Alexine stiekem van plan was een serieuze poging te doen om de bron van de Nijl te vinden. Dat kon ze niet zeggen want in de 19e eeuw was die wens zeker met hoongelach ontvangen. Simpelweg omdat ze een vrouw was.’

- O’Hanlon over Alexandrine Tinne (Uit: O’Hanlons helden. Haagsche dames in Afrika (deel 1)

OPDRACHT

Opdracht: Alexandrine Tinne, de ontdekkingsreiziger
Niveau: onderbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 10 minuten
Periode: Moderne tijd
Kenmerken:
De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie.

Virginia Dementricia
‘Rebel van Aruba’

Over Virginia Dementricia
(1842 - na 1861)

Viginia Dementricia was een tot slaaf gemaakte op Aruba. Ze begon zich als tiener tegen haar meester te verzetten.

Virginia kwam uit een gezin van zeven kinderen. Het hele gezin was eigendom van een bestuurder van Aruba, Jan van der Biest. Hij had een huis op Aruba en een kleine plantage, waar Virginia woonde en werkte.

Virginia kwam meerdere keren tegen Van der Biest in opstand. Zo stal ze kleding en liep hiermee in het openbaar rond. Voor straf moest ze geketend aan de weg werken. Hierna werd ze nog zeker twee keer gearresteerd.

Ondanks haar arrestaties bleef ze zich verzetten en probeerde tevergeefs te vluchten. In 1860 werd ze weer opgepakt vanwege ‘wegloperij en valse beschuldiging, gepaard met oneerbiedigheid’. Ze werd acht dagen opgesloten in de gevangenis van Fort Zoutman. Eenmaal vrij werd ze direct weer opgepakt vanwege ‘straatrumoer en verzet tegen de politie’. Ze kreeg hiervoor veertien touwslagen als straf.

Dat jaar besloot Van der Biest Virginia te verkopen aan een slavenhouder in Curaçao. Hij verkocht Virginia voor 140 gulden. Het is onbekend hoe het met Virginia is gegaan nadat in 1863 de slavernij werd afgeschaft.

Facts

• Virginia Dementricia was een slavin op Aruba.

• Ze kwam in opstand tegen haar meester.

• Virginia werd meerdere keren gearresteerd en gestraft, maar ze bleef zich verzetten.

• Virginia werd vervolgens verkocht aan een plantagehouder in Curaçao.

• In 1863 werd de slavernij afgeschaft, het is niet duidelijk wat er toen met Virginia gebeurde.

• Kunstenaar Vanessa Paulina maakte in 2008 een kunstwerk van haar, om haar zo weer een gezicht te geven.

  
  

Quotes

‘Het knalgele historische fort met witte luiken en klokkentoren is nu een museum. De mensen die er werken zeggen dat het er spookt. Hier heeft vroeger Virginia gevangen gezeten, een slavin. Ze stal de kleren van haar meesteres en paradeerde er in rond en moest daarom geketend aan de weg werken. Maar hoeveel straf ze ook kreeg, ze bleef rebels. Virginia heeft mij in een droom de opdracht gegeven haar tot leven te brengen. Ik heb haar geschilderd op een kamer-scherm, in al haar trots, maar met een verdrietige ondertoon.’
- Kunstenaar Vanessa Paulina over het kunstwerk wat ze maakte van over Virginia Dementricia (Volkskrant 23 februari 2018)

‘In iedere familie op Curaçao en Aruba, maar ook op de andere eilanden zaten slaven. Ik ben een nakomeling van een slavin die door haar vader werd vrijgekocht in 1827. Hij dacht: ik moet mijn dochter vrijkopen, want ze moet niet in slavernij leven. Deze kennis geeft mij een trots en sterk gevoel. Dat gun ik alle nakomelingen van slaven.’

- Sjoerd Meijer, Stichting Surinaamse Genealogie over slavernij op de Antillen.

OPDRACHT

Opdracht: Virginia Dementricia, de Arubaanse rebel
Niveau: onderbouw en bovenbouw vmbo, havo, vwo
Tijd: 10 minuten
Periode: Moderne tijd
Kenmerken:
De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie.
De uitbouw van Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.

Wilhelmina Drucker
‘Eén van de eerste radicaal-feministen in Nederland’

Over Wilhelmina Drucker
(1847 - 1925)

Wilhelmina Drucker was een radicaal-feministe en een pionier binnen de Nederlandse vrouwenbeweging.

Wilhelmina groeide samen met haar zus Louise op bij hun alleenstaande moeder. Hun rijke vader was bankier maar wilde hen niet als zijn wettelijk kinderen erkennen. Zijn andere kinderen bij een rijkere vrouw erkende hij wel. Bij zijn overlijden kregen Wilhelmina en haar zus bijna niets van zijn miljoenen. Wilhelmina wilde iets tegen dit onrecht doen. Ze eiste met succes een deel van de erfenis op via een rechtszaak.

Wilhelmina gebruikte het geld om haar politieke idealen te verspreiden. Zij wilde absolute gelijkstelling van vrouwen en mannen. In 1889 richtte ze De Vrije Vrouwen Vereeniging op: de eerste Nederlandse organisatie die zich inzette voor vrouwenrechten. In 1894 kwam hier de Vereeniging van Vrouwenkiesrecht uit voort. Wilhelmina hield vlammende betogen en doorbrak zowel in woord als daad vele taboes.

Wilhelmina Drucker werd ook wel ‘IJzeren Mina’ genoemd omdat haar denkbeelden als radicaal werden beschouwd. Hierdoor kon ze het ook niet goed vinden met meer gematigde feministen.

In 1969 werd de vrouwenbeweging Dolle Mina naar haar vernoemd.  Tot op de dag van vandaag is zij een icoon van de vrouwenemancipatie.

Facts

• Wilhelmina Drucker is een icoon van de vrouwenbeweging.

• Haar verzet vond plaats tijdens de ‘eerste feministische golf’, de ‘tweede feministische golf’ ontstond in Nederland in de jaren zestig.

• Wilhelmina was radicaler dan andere feministen in die tijd.

• Ze werd beroemd en berucht vanwege haar strijdbare optredens.

• De feministische beweging ‘Dolla Mina’ is naar haar vernoemd.

  Wilhelmina streed voor vrijheid van man en vrouw, ongeacht verschillen in stand, herkomst, politieke voorkeur of levensbeschouwing.

Quotes

‘De vrouw zal niet vrij worden en is dat ook niet waard, als zij niet zichzelf bevrijdt, niet toont, de zelfbewuste te zijn, de fiere, die zelfstandig haar ketenen wil afwerpen.’
Dit stelde Wilhelmina over de emancipatiestrijd van vrouwen.

‘De wet moet slechts erkennen ‘Menschen’, zonder commentaren.’

Uit het manifest van De Vrije Vrouwen Vereeniging.

‘Wilhelmina Drucker was een eerlijke en overtuigde woordvoerster van de vrouwenzaak met een hoogstaand karakter, aldus het Handelsblad van 7 december 1925, ook al had men haar voor suffragette uitgescholden en haar haar scherpe pen verweten.’

Uit: Marianna Braun (biografe Wilhelmina Drucker), “Bij de dood van een feministe. Necrologieën over Wilhelmina Drucker”.

‘De vooruitgang die wij (echter) overal en op ieder gebied bespeuren, doet ons blijmoedig vertrouwen, dat wij eene betere toekomst tegemoet gaan.’

Uit: het openingsartikel van ‘Evolutie’ (1893)

OPDRACHT

Opdracht: Wilhelmina Drucker, radicaal-feminist
Niveau: onderbouw en bovenbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 15 minuten, vraag 2: 25 minuten
Periode: Moderne tijd
Kenmerken:

De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme.
Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces.
De opkomst van emancipatiebewegingen.
De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 1960 aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.

Aletta Jacobs
‘een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid’

Over Aletta jacobs
(1854 - 1929)

Aletta Jacobs (1854-1929) was in Nederland op vele vlakken de eerste: de eerste vrouw in Nederland die een hbs bezocht, de eerste vrouw die afstudeerde aan een universiteit, de eerste vrouw die arts werd en de eerste vrouw die promoveerde.

Ze groeide op in een Joods-liberaal gezin met elf kinderen. Net als haar broers wilde ze medicijnen studeren. Ze diende een verzoek in bij minister-president Thorbecke die haar – via haar vader – berichtte, akkoord te gaan. ‘Een strijdster voor de rechten der vrouw ben ik pas later geworden, toen de studentenjaren reeds tot het verleden behoorden.’

Aletta Jacobs vestigde na haar promotie zich als huisarts aan de Herengracht. Ze hielp vrouwen aan voorbehoedsmiddelen, gaf gratis consulten aan arme vrouwen en specialiseerde zich in gezondheidszorg voor winkelmeisjes en prostituees.

In 1883 probeerde Aletta Jacobs zich als kiezer te registreren voor de gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam. Vrouwen werden in de grondwet en in de kieswet niet expliciet uitgesloten. Ze had ‘de letter der wet voor zich, niet de geest der wet’ was echter de redenering van het college van burgemeester en wethouders. Jacobs procedeerde tot aan de Hoge Raad, maar ook hier werd haar verzoek afgewezen. De regering paste vervolgens de grondwet in 1887 aan door in de kiesrechtartikelen diverse keren het woord ‘mannelijke’ en ‘mannen’ in te lassen, waar eerst werd gesproken over ‘ingezetenen’ of ‘Nederlanders’. De uitsluiting van vrouwen van het kiesrecht werd zo een voldongen feit.

Vanaf 1906 werd Aletta Jacobs voorzitter van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. In 1916 organiseerde de VvVK een grote demonstratie in Amsterdam: 18.000 mensen gingen de straat op voor het vrouwenkiesrecht.
In 1919 was het eindelijk zover: het algemeen vrouwenkiesrecht werd ingesteld.

Facts

• Aletta was de eerste vrouw die een hbs bezocht, de eerste vrouw die afstudeerde aan een universiteit, de eerste vrouw die arts werd en de eerste vrouw die promoveerde.

• Aletta Jacobs vestigde zich als huisarts in Amsterdam

• Ze was mede-organisator van een groot vredescongres in Den Haag in 1915

• Vanaf 1906 was ze de voorzitter van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht

• In 1911 en 1912 maakte Aletta Jacobs een wereldreis door Afrika en Azië om daar de positie van vrouwen ‘te bestuderen’: In haar reisbrieven reageerde ze met een onvervalste koloniale blik op de samenleving.
  

Quotes

‘Fighting for what is right, makes life worth living’
- Aletta Jacobs schreef dit achterop op een briefkaart in 1921

‘In een der eerste dagen van April 1871 kwam uit Den Haag het bericht, dat mij vrijstelling werd verleend (…) om gedurende één jaar de lessen aan de Groningsche Universiteit te volgen. Na afloop van dat proefjaar (…) zou een aanvrage voor de definitieve toestemming om te mogen studeeren, moeten worden ingediend. Van mijn gedrag zou het dus afhangen of de Nederlandsche universiteiten toen reeds voor goed voor de vrouwen zouden worden opengesteld.’

- Aletta Jacobs in Herinneringen (1924) over haar brief aan Thorbecke

OPDRACHT

Lespakket De Lessen van Aletta Jacobs
Deze lesprogramma’s horen bij bovenstaande educatieclips
Lesprogramma 1: Aletta Jacobs en het vrouwenkiesrecht
Lesprogramma 2: Aletta Jacobs en onderwijs
Lesprogramma 3: Aletta Jacobs en gezondheidszorg
Lesprogramma 4: Aletta Jacobs en de wereld
Niveau: 3 vmbo, havo, vwo
Tijd per lesprogramma: 10 tot 60 minuten
Periode: Moderne tijd

Kenmerken:
Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces.
De opkomst van emancipatiebewegingen

Kartini
‘Inspiratiebron voor feministen’

Over Kartini
(1879 - 1904)

Raden Adjeng Kartini was een schrijfster uit Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. Ze was een belangrijke feministe en voorloper van het Indonesisch nationalisme. Kartini vond onder andere dat alle vrouwen onderwijs moesten krijgen, en dat dit niet alleen voor mannen of Nederlandse vrouwen voorbestemd moest zijn.  

Kartini kwam uit een rijke Javaanse familie met tien broers en zussen. Zij mocht maar tot haar twaalfde naar school maar besloot zichzelf verder te scholen. Kartini wisselde veel brieven uit met Nederlandse penvriendinnen. Hierin bekritiseerde ze de achtergestelde positie van vrouwen. Haar zusjes Roekmini en Kardinah deelden haar feministische ideeën.  

Toen ze 23 jaar oud was, werd ze uitgehuwelijkt - iets wat ze vreselijk vond. Ondanks de verantwoordelijkheden van het huwelijk, slaagde haar plan om een eigen school op te richten. Toen ze zwanger werd, schreef ze dat ze van plan was na de bevalling door te gaan met lesgeven. Maar vier dagen na de geboorte van haar zoon, stierf Kartini op vijfentwintigjarige leeftijd.

Kartini is in Indonesië een beroemdheid. In Nederland is ze minder bekend omdat de geschiedenis van Nederlands-Indië vaak onderbelicht is gebleven.

Facts

• Raden Adjeng Kartini was een Javaanse schrijfster en feministe.

• Kartini schreef in vele brieven over de positie van de vrouw en het Nederlands kolonialisme.

• Kartini sprak goed Nederlands, iets wat voor Javaanse vrouwen in haar tijd ongebruikelijk was. Zo kreeg zij toegang tot de Westerse cultuur.

• Kartini’s verjaardag op 21 april is in Indonesië een feestdag: 'Hari Kartini' – ‘Nationale Dag van de Vrouw’.

• Door haar brieven wordt Kartini gezien als inspiratiebron voor feministen, een voorbeeld voor islamitische vrouwen en voorvechtster van mensenrechten.
  

Quotes

‘Het huwelijk hier, o, ellendig (...) Hoe kan het ook anders zijn, als de wetten zijn gemaakt àlles voor den man en nièts voor den vrouw.’

- Kartini bekritiseerde het huwelijk, ze schreef dit aan haar penvriendin Stella.

‘Ik werd in huis opgesloten (...) waarin ik niet eer terug mocht keeren, dan aan de zijde van een echtgenoot, een wildvreemde man, die onze ouders voor ons uitzoeken en met wie we getrouwd worden feitelijk zonder dat wij het weten.’

-Kartini mocht maar tot haar 12e naar school, hierna zou ze worden uitgehuwelijkt. Hierover schreef ze penvriendin Stella.

‘Hoe willen de Nederlanders toch door ons Javanen bemind zijn, als zij ons zóó behandelen! Liefde wekt wederliefde, maar nooit zal minachting liefde wekken.’

- Kartini beschrijft in haar brieven hoe Nederlanders haar volk als minderwaardig beschouwen.
 

‘Ik weet nog, hoe nijdig we waren, toen (...) Haagsche dames op de Vrouwenarbeidtentoonstelling ons noemden "de prinsessen van Japara.’

- In een brief uit 1899 beschrijft ze hoe zij en twee van haar zusjes verkeerd werden aangesproken. Nederlandse vrouwen noemden haar Prinsessen terwijl zij van adel waren. 

OPDRACHT

Opdracht: De brieven van Kartini
Niveau: bovenbouw havo, vwo
Tijd: vraag 1: 10 minuten, vraag 2: 15 minuten, vraag 3: 10 minuten
Kenmerken:
De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen : liberalisme, nationalisme, socialisme, feminisme en confessionalisme.
De opkomst van emancipatiebewegingen.
De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie.