Khadija
‘De eerste die zich tot de islam bekeerde’

Houtsnede: ‘Promptuarium iconum insigniorum’ een werk uit 1533 van 950 houtsnedes van belangrijke personen uit de geschiedenis.

Houtsnede: ‘Promptuarium iconum insigniorum’ een werk uit 1533 van 950 houtsnedes van belangrijke personen uit de geschiedenis.

Over Khadija
(555 - 619)

Zakenvrouw Khadija bint Khuwaylid (555-619) wordt gezien als de eerste gelovige van de islam. Zij heeft veel invloed gehad op de verspreiding van dit geloof. Khadija was ook de eerste vrouw van de profeet Mohammed.

Khadija werd geboren in het jaar 555 in Mekka en was van adellijke komaf. Zij erfde een koophandel en zette het bedrijf met veel succes voort en maakte flinke winst.

Khadija had veel mannen in dienst die voor haar handel dreven. Mohammed ging voor haar op handelsmissie naar Syrië. Bij terugkomst vroeg Khadija Mohammed ten huwelijk. Zij was toen 40 en hij 25 jaar.


In de Koran staat beschreven hoe in 610 in de grot Hira aan Mohammed de engel Gabriel verscheen. Khadija was ervan overtuigd dat Mohammed de nieuwe profeet was. Ze wordt daarom gezien als de eerste gelovige. Khadija zette zo veel mogelijk van haar geld in voor de verspreiding van het geloof, de islam. Ze financierde de militaire bekeringsmissies en kocht slaven vrij die zich tot de islam bekeerden. Ze ving moslims op en begon ook in het openbaar over de islam te spreken.

Khadija stierf op vijfenzestig jarige leeftijd. Haar huwelijk met Mohammed heeft in totaal vijfentwintig jaar geduurd.

Facts

  • Khadija bint Khuwaylid was een rijke zakenvrouw in de 6e eeuw.

  • Ze was de eerste vrouw van de profeet Mohammed.

  • Khadija zette veel van haar geld in voor de verspreiding van de Islam.

  • Ze financierde de militaire bekeringsmissies en kocht slaven die zich tot de islam bekeerden vrij.

  • Haar huwelijk met Mohammed heeft in totaal vijfentwintig jaar geduurd.

Graftombe van Khadija bint Khuwaylid in Mekka, die in 1925 is vernietigd.

Graftombe van Khadija bint Khuwaylid in Mekka, die in 1925 is vernietigd.

Quotes

‘Er is geen God behalve Allah. En Mohammed is de boodschapper van Allah’
– Khadija sprak als eerste deze woorden, die tegenwoordig nog door moslims worden gebruikt (ca. 610)

‘Ze geloofde in mij toen niemand dat deed, ze omarmde de Islam toen mensen mij niet geloofden en ze hielp en troostte me toen er niemand was om mij te helpen’

– Dit zou Mohammed hebben gezegd over Khadija tegen zijn vrouw Aisha waar hij na de dood van Khadija mee huwde.  

‘De Islam zou niet zijn ontstaan zonder Ali’s (Mohammeds vierde opvolger) zwaard en Khadija’s rijkdom’
– Een gezegde. Moslims erkennen hiermee dat Khadija’s (financiële) support heeft bijgedragen aan de opkomst van de Islam.

OPDRACHT

Opdracht: Khadija, de eerste die zich tot de islam bekeerde
Niveau: 1 vmbo, havo, vwo
Tijd:
10 minuten
Periode: Middeleeuwen
Kenmerken: 
Het ontstaan en de verspreiding van de islam.

Pausin Johanna
‘Het verhaal van de vrouwelijke paus’

Detail uit een Franse miniatuur over Pausin Johanna, we zien hoe ze tijdenseen processie bevalt van kind, ca. 1440 (British Library).

Detail uit een Franse miniatuur over Pausin Johanna, we zien hoe ze tijdens

een processie bevalt van kind, ca. 1440 (British Library).

Over Pausin Johanna
(rond 855)

Of ze echt heeft bestaan, is door het gebrek aan bronnen niet te bewijzen. Toch spreekt de mythe van pausin Johanna als de eerste en enige ‘vrouwelijke’ paus al eeuwen tot de verbeelding.

 

Het verhaal gaat dat de Duitse Johanna een slimme jonge vrouw was die naar Griekenland vertrok om te studeren. Om haar kansen als vrouw te vergroten, verkleedde ze zich als een Engelse man en noemde zich Johannes. Na haar studie vertrok ze naar Rome, waar ze door de kerk als geleerde werd onthaald. Ze werd priester en klom op tot kardinaal. Toen paus Leo IV overleed, werd ze aangesteld tot de nieuwe paus: ‘Johannes Anglicus’. Zo zou ze twee jaar aan de macht zijn geweest.


Het verhaal van pausin Johanna kent verschillende eindes. Tijdens een processie zou Johanna zijn bevallen van een kind. Er gingen verhalen dat ze stierf tijdens de bevalling. Ook werd verteld dat ze na de bevalling zou zijn gestenigd door een boze menigte.

Voor de katholieke kerk zou het in ieder geval een schande zijn geweest dat een vrouw de allerbelangrijkste positie had bekleed. De kerk heeft het bestaan van de pausin altijd ontkend.

Facts

  • De mythe van pausin Johanna spreekt al eeuwen tot de verbeelding.

  • De geleerde Johanna zou vermomd als man naar Rome zijn getrokken.

  • Ze werd daar de vertrouweling van de paus en daarna zelf paus(in).

  • Voor de katholieke kerk was het een schande toen bleek dat een vrouw de allerbelangrijkste positie binnen de kerk had bekleed.

  • Het verhaal gaat dat dit het begin was van ‘de pauselijk kakstoel’: voordat iemand paus werd werd eerst door gat gevoeld of diegene wel testikels had.

Trailer van de historische Speelfilm Pope Joan (2009) van Sönke Wortmann.

Quotes

‘Testiculos habet et bene pendentes” is een zin die vertaald kan worden als ‘Hij heeft testikels en ze hangen goed.’
– Dit zou worden gezegd om te bevestigen dat het een katholieke geestelijke een gezonde man is. Deze traditie zou begonnen zijn in middeleeuwen rond de 9e eeuw, na pausin Johanna.

‘Hoe is het toch mogelijk, dat zoo vele geleerde mannen dit gebrek aan toereikende bewijzen niet inzagen.’ 

– de 19e eeuwse historicus N.C. Kist acht het historisch bestaan van pausin Johanna niet ondenkbaar.

‘Het laatste woord is hier al over gezegd door paus Johannes Paulus II en dit blijft zo.’
– Dit stelde Paus Franciscus in 2016 tegenover een journalist, refererend aan het niet openstellen van het priesterambt voor vrouwen. De journalist vroeg hem vervolgens of hij bedoelde dat het 'echt nooit, nooit' zal gebeuren. "Daar ziet het wel naar uit," zei de paus.

OPDRACHT

Opdracht: Een vrouw aan de macht in de katholieke kerk?
Niveau: 4 havo, vwo
Tijd:
20 minuten
Periode: Middeleeuwen
Inhoud:

De verspreiding van het christendom in heel Europa.

Vikingstrijdster uit Birka
‘Opgegraven vikingstrijder bleek een vrouw te zijn’

Mythische Noorse afbeelding uit 1905, Andreas Bloch

Mythische Noorse afbeelding uit 1905, Andreas Bloch

Over Vikingstrijdster uit Birka
(rond 1000)

In de Zweedse Vikingstad Birka blijkt een vrouwelijke strijder te zijn begraven. Dit werd pas jaren na de vondst van het graf ontdekt. Eerder werd altijd gedacht dat alleen Vikingmannen plunderden en vochten.

Het graf stamt waarschijnlijk uit het jaar 1000. De stad Birka was een grote handelsnederzetting van de Vikingen. Belangrijke Vikingen werden begraven met de spullen die ze nodig hadden voor het leven na de dood. In dit graf lagen wapens zoals een zwaard, hakbijl, speer, schilden, pijlpunten en zelfs twee skeletten van paarden. Er is ook een bordspel gevonden, wat kan betekenen dat het ging om een belangrijk persoon die militaire tactieken moest bedenken.

Toen het graf in de 19e eeuw werd gevonden, gingen de archeologen er als vanzelf vanuit dat het om een mannelijke krijger ging. Nieuw DNA onderzoek van de botten in 2017 onthulde dat het een vrouw betrof.

Dit is een belangrijke ontdekking. Vroeger werden er al verhalen verteld over strijdende Vikingvrouwen. Lang werd ervan uitgegaan dat dit maar verhalen waren. Het graf bewijst anders.  

Schets van het graf van de Vikingstrijdster uit Birka, gepubliceerd in 1889. Toen werd nog gedacht dat het om een man ging.

Schets van het graf van de Vikingstrijdster uit Birka, gepubliceerd in 1889. Toen werd nog gedacht dat het om een man ging.

Facts

  • Een Viking-strijder uit het jaar 1000 blijkt een vrouw te zijn.

  • In de 19e eeuw gingen archeologen ervan uit dat het een man was.

  • DNA onderzoek wijst uit dat het een vrouw blijkt te zijn.

  • Ze kwam uit Birka, een handelsnederzetting van de Vikingen in Zweden.

  • Lang werd gedacht dat Viking strijders altijd mannen waren. 

Quotes

“Wetenschappers dachten wel heel makkelijk dat een graf met wapens van een man was geweest en een graf met sieraden van een vrouw.”

- Annemarieke Willemsen, conservator Rijksmuseum van Oudheden in Nemokennislink (2017)


“De speelset suggereert dat ze een officier was, iemand die nadacht over taktieken en strategie en de troepen aanvoerde tijdens de strijd.”

- Onderzoeker Charlotte Hedenstierna-Johnson, Uppsala University. Sommige onderzoekers zien het bordspel als bewijs dat de vrouw een militair was in Scientas (2017)

.

OPDRACHT

Opdracht: Vrouwelijke vikingstrijders
Niveau: 1 havo, vwo en 4 havo, vwo
Tijd:
25 minuten

Periode: Middeleeuwen
Kenmerken:

De vrijwel volledige vervanging van in West-Europa van een agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid.

Clothilde
‘Door haar kreeg het christendom vaste voet in Europa’

Beeld van koningin Clothilde, Notre-Dame de Corbeil 12e eeuw

Beeld van koningin Clothilde, Notre-Dame de Corbeil 12e eeuw

Over Clothilde
(ca. 480 - 545)

Clothilde was een Frankische koningin. Zij haalde haar man koning Clovis ertoe over zich te bekeren tot het christendom. Daarmee kreeg het christendom vaste voet in Europa.


Clothilde kwam uit het koninkrijk Bourgondië en was net als haar moeder katholiek. Clothilde trouwde met koning Clovis, die heerste over de Frankische stammen. Clovis was zelf geen christen. Dat hij het geloof van zijn vrouw aannam en daarmee kerk en adel voor zich kon winnen, heeft immense gevolgen gehad voor de geschiedenis van de Europese volkeren en hun beschaving.

 

Clothilde en Clovis hadden drie zoons, die na Clovis’ dood de macht over het Frankische rijk deelden.

Facts

  • Clothilde was net als haar moeder Katholiek.

  • Clothilde zorgde ervoor dat Clovis zich tot het Katholicisme bekeerde.

  • Zo was zij mede-verantwoordelijk voor uitbreiding van de macht over het Frankische rijk.

  • Clovis en Clothilde zijn de voorouders van de latere bekende koning Karel de Grote.

  • Clothilde werd in de zesde eeuw heilig verklaard.

Clothilde met haar zonen, schilderij uit de kronieken van Saint-Denis die tussen de 12e en 15e werden opgesteld

Clothilde met haar zonen, schilderij uit de kronieken van Saint-Denis die tussen de 12e en 15e werden opgesteld

Quotes

“De goden die jij aanbiedt zijn niets, en ze zullen niet in staat zijn zichzelf, of een ander, te helpen.”
– Clothilde tegen Clovis. Uit: The Conversion of Clovis, Gregory of Tours (539-594)

“O heilige koning, wij wijzen onze sterfelijke goden af, en we zijn klaar om de onsterfelijke God te volgen die (bisschop) Remi aanprijst”

– Het volk tegen Clovis wanneer hij zich bekeerd heeft, Uit: The Conversion of Clovis, Gregory of Tours (539-594)

“De bekering was een slimme zet van deze Clovis, die zich ook na zijn doop als de heidense barbaar bleef gedragen die hij al was.”

- ‘Clovis, Katholieke barbaar, heeft Frankrijk in zijn greep’ uit Trouw (1996)

OPDRACHT

OPDRACHT VOLGT NOG
Periode: Middeleeuwen

Theodara
‘Een van de machtigste keizerinnen van het Byzantijnse Rijk’

Keizerin Theodora, mozaïek uit het koor van San Vitale in Ravenna, circa 547 na Christus.

Keizerin Theodora, mozaïek uit het koor van San Vitale in Ravenna, circa 547 na Christus.

Over Theodora
(500 - 548)

Theodora I was een van de machtigste en meest invloedrijke keizerinnen van het Byzantijnse of Oostromeinse Rijk.

Haar ouders werkten in het circus en Theodora trad al op jonge leeftijd op als actrice. Vóór haar huwelijk met de senator Justinianus reisde ze veel tussen Constantinopel, Alexandrië in Egypte en Libië. Waarschijnlijk was ze daarnaast courtisane, in die tijd een gebruikelijke combinatie.

In 525 werd het verbod op trouwen tussen mannen van stand en actrices afgeschaft. Justinianus en Theodora trouwden gelijk en werden keizer en keizerin in 527. Theodora had zeggenschap over Justinanus’ plannen en strategieën en woonde vergaderingen bij, wat in die tijd vrijwel ongehoord was. Tijdens de Nika-opstand in 532, die Justinianus bijna de troon kostte, raakten twee wagenrenteams, de Blauwen en de Groenen, slaags in het hippodrome van Constantinopel.

Theodora trad kordaat op en weerhield Justinianus en zijn generaals ervan om de stad te ontvluchten. Zij bleven en sloegen de opstand neer met behulp van het leger.

Tot haar dood in 548 droeg Theodora bij aan de wetgeving in het keizerrijk om de positie van vrouwen en met name actrices te verbeteren. Ze stelde de doodstraf in voor verkrachting, verbood gedwongen prostitutie, sloot bordelen en bouwde een klooster waar ze voormalige prostituees opving. Ook kregen vrouwen meer rechten over echtscheiding, woningbezit en kindervoogdij.

Facts

  • Keizerin Theodora werkte als jonge vrouw in het circus als actrice en danseres.

  • Het gerucht dat Theodora in een bordeel werkte is aan schrijver Procipius toe te schrijven, die in zijn boek Vergeten verhalen de keizerin zwart maakt vanwege haar lage komaf.

  • Theodora en Justinianus bouwden de Hagia Sofia, een van de beroemdste kerken van Constantinopel/Istanbul, opnieuw op na de Nika-opstand.

  • Theodora kwam op voor vrouwenrechten: zo zorgde ze dat dochters voortaan konden erven en bruidsschatten niet meer nodig voor een geldig huwelijk.

  • Ook maakte ze pooiers illegaal, kocht meisjes vrij uit de prostitutie en schortte de executie op van een vrouw die de doodstraf had gekregen omdat ze was vreemdgegaan.

Het volledige mozaïek van keizerin Theodora uit het koor van San Vitale in Ravenna, circa 547 na Christus. foto: Petar Milošević.

Het volledige mozaïek van keizerin Theodora uit het koor van San Vitale in Ravenna, circa 547 na Christus. foto: Petar Milošević.

Quotes

‘Hoe kan een keizer zich permitteren de vlucht te nemen? (…)Wij zijn rijk, en daar liggen onze schepen. Maar bedenk tevoren of u, als u in veiligheid bent, niet zult betreuren dat u de dood niet boven uw behoud hebt verkozen.’
– Theodora tegen haar man, keizer Justinianus. Uit Passies, intriges en politiek: Spraakmakende keizerinnen in Byzantium door Hein L. van Dolen (2015)


‘Zij ontbood de pooiers en bordeelhouders bij zich om ze de les te lezen. Daarna informeerde ze wat er was betaald voor elk meisje en onder ede verklaarden de mannen dat zij vijf solidi of goudstukken per stuk hadden neergelegd. Dit bedrag kregen ze vergoed door Theodora, die bovendien aan ieder meisje één solidus en een nieuw kleed gaf voordat ze naar hun ouderlijk huis werden gestuurd – een initiatief dat geprezen werd: ‘Zo bevrijdde deze vrome keizerin de meisjes van het juk van de ellendige slavernij.’
- Hein L. van Dolen, Passies, intriges en politiek: Spraakmakende keizerinnen in Byzantium door Hein L. van Dolen (2015)

OPDRACHT

Opdracht: Keizerin Theodora strijdt voor vrouwenrechten
Niveau: 1 havo, vwo en bovenbouw havo, vwo

Periode: Middeleeuwen
Tijd:
20 minuten